Αξίες που θεμελίωσαν τον ισλαμικό πολιτισμό 1

Μεταξύ των ενδείξεων της ορθής πίστης, συμφώνα με τα λόγια του προφήτη Μοχάμμαντ, είναι να αγαπά κανείς το Θεό και τον προφήτη περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στον κόσμο και επίσης να αγαπά το συνάνθρωπό του

Του Δρα Μοχάμμαντ Σαλίμ Αλ Αούα*

1. Το Ισλάμ από μια κοινωνιολογική άποψη αποτελεί ένα σύνολο από αξίες που πρέπει υποχρεωτικά να εφαρμόζονται.(1)

 

Πρόκειται για υποχρεώσεις προσωπικές από τη μια πλευρά και συλλογικές σε επίπεδο οικογένειας και κοινωνίας. Αυτό αντανακλάται στο εξής απόσπασμα του Κορανίου: «Πες τους ότι ο Κύριος με οδήγησε στον ίσιο δρόμο, στη σωστή θρησκεία και την πίστη του Αβραάμ την αληθή, ο οποίος δεν ήταν ποτέ πολυθεϊστής» (Κοράνιο 6/161).

 

2. Μια μικρή περιληπτική διακήρυξη όπως αυτή δεν μπορεί να περιλάβει φυσικά όλες τις ισλαμικές αξίες, ούτε καν να τις αναφέρει επιγραμματικά. Μπορούμε όμως να αναφερθούμε στις σημαντικότερες από αυτές, οι οποίες διαδραμάτισαν τεράστιο ρόλο στη διαμόρφωση της αραβο-ισλαμικής ζωής και οδήγησαν στην σταθεροποίηση του ομώνυμου πολιτισμού. Να δείξουμε ποιοι κανόνες, αλληλεπιδράσεις και συμπεριφορές απαιτούν περισσότερη ερευνά και ανάλυση για να ταυτιστούν με αυτές τις οικουμενικές αξίες, είτε αναφέρονται εδώ είτε όχι.

 

3.   Η πρώτη κι υπεράνω όλων των αξιών για τους μουσουλμάνους είναι η μοναδικότητα του Θεού, δηλαδή η πίστη στην ύπαρξη ενός και μοναδικού θεού, όπως αναφέρεται στα εξής λόγια του Κορανίου: «Πες ότι η δέηση, η λατρευτική άσκηση, η ζωή και ο θάνατός μου είναι κτήμα του Κυρίου όλων των κτίσεων. Του άνευ εταίρου (από τον οποίο) έλαβα τέτοια εντολή και είμαι ο πρώτος μουσουλμάνος. Ποιον άλλο Θεό θα αναζητούσα εκτός από Αυτόν, Το Θεό των πάντων» (Κορ. 6/162-164).

 

4. Η πίστη σε έναν και μοναδικό Θεό είναι η ουσία της αποστολής όλων των προφητών και συνιστά το κοινό σημείο του Ισλάμ με τις μονοθεϊστικές θρησκείες, τις οποίες αναγνωρίζει και αποκαλεί τους οπαδούς τους «λαούς των βίβλων», ξεχωρίζοντάς τους από τους ειδωλολάτρες, τους πολυθεϊστές και τους άθεους.

 

5. Με  τη πίστη σε έναν και μοναδικό Θεό, οι άνθρωποι αφήνουν τον προορισμό και τα αποτελέσματα των πράξεων τους στα χέρια αυτού του μοναδικού Θεού, σε ένα πλαίσιο που οι σχέσεις μεταξύ των ίδιων και του Θεού δεν έχουν ανάγκη από κανένα ανθρώπινο μέσο. Ο μοναδικός δρόμος για να ικανοποιήσουν το Θεό με τις ενέργειές τους, είναι οι καλές πράξεις στη λατρεία και στην καθημερινή συμπεριφορά· πράξεις που ανυψώνουν το πνεύμα και αυξάνουν την υλική περιουσία προς όφελος όλης της ανθρωπότητας.

 

6. Από την πίστη στη μοναδικότητα του Θεού και τη αναγνώριση όσων χάρισε στην πλάση, αναδύθηκε η ιδέα της αδιάκοπης και συνεχούς αγάπης μεταξύ πλάσματος και δημιουργού και το αντίστροφο: «Πες τους: εάν αγαπάτε τον Θεό, ακολουθήστε με για να σας αγαπήσει κι αυτός και να συγχωρήσει τις αμαρτίες σας» (Κοράνιο 3/31). «Από τους ανθρώπους είναι κάποιοι που έχουν οικειοποιηθεί τους ομοίους του Θεού και τους αγαπάνε το ίδιο με Αυτόν. Η αγάπη των πιστών για τον Θεό στέκεται ισχυρότερη» (κορ. 1/165).

 

Μεταξύ των ενδείξεων της ορθής πίστης, συμφώνα με τα λόγια του προφήτη Μοχάμμαντ, είναι να αγαπά κανείς το Θεό και τον προφήτη περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στον κόσμο και επίσης να αγαπά το συνάνθρωπό του, όχι για χάρη του ίδιου του ανθρώπου, αλλά για το Θεό. Αυτή η ανθρώπινη αγάπη στο θεϊκό της πλαίσιο ωθεί προς την εξεύρεση της καλοσύνη στους ανθρώπους, τη συγχώρεση των λαθών τους και τη προώθηση των καλών τους πράξεων. Αυτό κάνει τη ζωή πιο όμορφη και εξομαλύνει τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, ακόμη κι αν είναι ανταγωνιστές ή ανήκουν σε διαφορετικό οικονομικό ή πνευματικό επίπεδο.

 

7. Η δεύτερη σημαντική αξία, στην οποία θέλω να αναφερθώ εδώ, είναι αυτή της ελευθερίας. Κατά την ισλαμική άποψη, αυτή είναι πιο σημαντική κι από την ίδια τη ζωή. Το Κοράνι καθιστά σαφές πως: «Η παραπλάνηση προς την απιστία είναι χειρότερη από το φόνο» (Κορ. 1/191) και πως: «η παραπλάνηση προς την απιστία είναι πιο σοβαρή από το φόνο» (Κορ. 1/217). Το Κοράνι εξηγεί πολύ καθαρά εδώ πως η παραπλάνηση και η εξώθηση του ατόμου ενάντια στα στοιχεία που συνιστούν την πίστη του –δηλαδή η άρνηση ή παραγνώριση της ελευθερίας της πίστης- είναι παράβαση σοβαρότερη από την αφαίρεση της ίδιας της ζωής.

 

8. Ο άνθρωπος γίνεται άνθρωπος μόνο μέσω της ελευθερίας του· με το να διαλέγει σε τι θέλει να πιστέψει και σε τι όχι και να έχει την ευθύνη της επιλογής του. Η ανθρώπινη ελευθερία δεν είναι παρά το δικαίωμα στην επιλογή -όταν υφίσταται τέτοια επιλογή- η οποία αποτελεί θείο, έμφυτο ένστικτο. Δεν παρέχεται από κανέναν και δεν μπορεί να αφαιρεθεί.(3)

 

Γι’ αυτόν το λογο, ο σεΐχης και δάσκαλος Ιμπν Μπαδίς* λέει: «Το δικαίωμα στην ελευθερία ισοδυναμεί με το δικαίωμα στη ζωή και όσο ελεύθερος είναι ο άνθρωπος, τόσο είναι ζωντανός. Η παραβίαση της ελευθερίας του ατόμου δεν διαφέρει από τη παραβίαση της ζωής. Όλοι οι προφήτες που έστειλε ο Θεός και όλοι οι νόμοι και κανόνες που έφεραν στην ανθρωπότητα, έχουν ένα σκοπό: να θεμελιώσουν και να εδραιώσουν την ελευθέρια του ανθρώπινου γένους»(4).

 

9. Η ελευθερία είναι το θεμέλιο της ευθύνης. Ο άνθρωπος που δεν απολαμβάνει το δικαίωμα του στην ελευθέρια δεν έχει την ευκαιρία να δοκιμάζει την ικανότητα του στη επιλογή. Δεν μπορεί να είναι υπόλογος των πράξεων του ούτε να αμειφθεί ή τιμωρηθεί γι’ αυτές. Είναι πάρα πολλοί οι στίχοι που μιλούν γι’ αυτό το θέμα στο Κοράνι, αντανακλώντας την αξία και τη θέση της ελευθερίας στην κουλτούρα που αποτελεί βάση για τον αραβο-ισλαμικό πολιτισμό. Π.χ.: «Όποιος κάνει το καλό το κάνει για τον εαυτό του και όποιος κάνει το κακό βλάπτεται ο ίδιος από την πράξη του, ο Κύριος σου δεν αδικεί κανέναν από τους δούλους του»(κορ. 41/46). Κάθε ψυχή, σύμφωνα με το Κοράνιο, «δεν έχει υπέρ της παρά τις καλές της πράξεις και θα υποστεί τις συνέπειες των αμαρτιών της» (Κορ. 2/286).

 

 

* Γ.Γ. της Διεθνούς Ένωσης Μουσουλμάνων Επιστημόνων και προέδρου της Αιγυπτιακής Εταιρείας Πολιτισμού και Διαλόγου

 

 

 

——————————————————————

 

1.  Δρ. Μ. Χ. Αλ Χαϊάτ: Islamic Contribution to World Prosperity, A paper submitted to Caux Round Table on Dialogue Between Civilizations , July , 2003.
2. ’χμαντ Ιμπν Χάμπαλ, Αλ Μούσναντ.
3. Δρ. Μοχάμμαντ Σαλίμ Αλ Αούα: Το πολιτικό σύστημα του ισλαμικού κράτους.
4. Φάχμι Τζαντάν: οι βάσεις της προόδου κατά τους διανοούμενους του Ισλάμ στο σύγχρονο αραβικό κόσμο.