Είναι το Ισλάμ συμβατό με τη δημοκρατία; μέρος 1

Η Μέση Ανατολή ,η Βόρεια Αφρική (MENA) και τα Βαλκάνια: Προκλήσεις Μεταμόρφωσης

 

Η Μέση Ανατολή ,η Βόρεια Αφρική (MENA) και τα Βαλκάνια: Προκλήσεις Μεταμόρφωσης

 

Σόφια, 13 – 15 Δεκεμβρίου 2012

Είναι το Ισλάμ συμβατό με τη δημοκρατία;

 

 

Μαριάνα Μαλίνοβα *

 

Τα γεγονότα στον αραβικό κόσμο το 2011 έθεσαν τη σχέση μεταξύ Ισλάμ και δημοκρατίας στο επίκεντρο της παγκόσμιας πολιτικής. Τον Ιανουάριο αυτού του έτους, μια πράξη ατομικής διαμαρτυρίας στην Τυνησία πυροδότησε τα γεγονότα που αναπτέρωσαν την ελπίδα του δημοκρατικού κόσμου τα οποία αισιόδοξα ονομάστηκαν «Αραβική ’νοιξη». Μέχρι τότε, οι αραβικές χώρες είχαν αυταρχικά πολιτικά συστήματα που προσπαθούν τώρα να τα μετατρέψουν σε δημοκρατικά καθεστώτα. Η άνοδος των ισλαμικών κομμάτων, ως αποτέλεσμα των δημοκρατικών εκλογών, θέτει το ζήτημα της συμβατότητας Ισλάμ και δημοκρατίας. Είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση εξαρχής  στο ότι το Ισλάμ, νοούμενο ως θρησκεία και πολιτισμική έκφραση, θα πρέπει να διαφοροποιηθεί από το πολιτικό Ισλάμ, το οποίο εργαλειοποιεί τη θρησκεία για την επίτευξη πολιτικών στόχων. (ως islam.gr  δεν συμφωνούμε στην ύπαρξη του λεγόμενου «πολιτικού Ισλάμ».)

 

 

Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με ένα σύντομο ορισμό της έννοιας της δημοκρατίας. Τεράστιο μέρος της βιβλιογραφίας έχει αφιερωθεί σε αυτό το θέμα. Πιστεύω, ωστόσο, ότι η «κατάσταση του παιχνιδιού» στη σύγχρονη πολιτική επιστήμη  μας επιτρέπει να μιλάμε με έναν εύλογο βαθμό βεβαιότητας για τη δημοκρατία. Για να μην πολυλογούμε, θα πρότεινα απλά να ακολουθήσουμε το γενικό ορισμό του αμερικανού πολιτικού επιστήμονα, Robert A. Dahl, ο οποίος έχει σταδιακά αναδειχθεί ως η κύρια αυθεντία για το ζήτημα αυτό κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Σύμφωνα μ’ αυτόν, η σύγχρονη δημοκρατία είναι ένα σύστημα διακυβέρνησης με συγκεκριμένες πρακτικές, στρατηγικές και κανόνες. Τα μέλη του εν λόγω συστήματος αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλο ως πολιτικά ίσους, κυβερνούν συλλογικά και έχουν στη διάθεσή τους δικαιώματα, πόρους , θεσμούς και όργανα που διασφαλίζουν τη δυνατότητά τους για αυτοδιοίκηση.  Σε αυτό το πολιτικό καθεστώς , οι κυβερνώντες είναι υπόλογοι στους πολίτες  για ό, τι κάνουν στη δημόσια σφαίρα, και οι πολίτες είναι πολιτικοί παράγοντες που δρουν έμμεσα, μέσω του ανταγωνισμού και της συνεργασίας των εκλεγμένων αντιπροσώπων τους.

 

 

Είναι, λοιπόν, το Ισλάμ, ως θρησκεία, συμβατό με τη δημοκρατία ως ένα σύστημα διακυβέρνησης;

Όπως όλα τα πολιτικά καθεστώτα, η δημοκρατία εξαρτάται από την παρουσία των αρχόντων, δηλαδή ατόμων που κατέχουν εξειδικευμένους ρόλους εξουσίας και μπορούν να δώσουν νόμιμες εντολές σε άλλους. Αυτό που διακρίνει τους δημοκρατικούς ηγέτες από τους μη δημοκρατικούς είναι οι κανόνες που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο έρχονται στην εξουσία και οι πρακτικές που τους καθιστούν υπόλογους για τις πράξεις τους.

 

 

Για να απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα, πρέπει να αναφέρουμε ως βασικό χαρακτηριστικό κάθε πολιτικού καθεστώτος, την προέλευση της νόμιμης εξουσίας. Στις σύγχρονες ισλαμικές κοινωνίες, βλέπουμε τη συνύπαρξη δύο αντιλήψεων για την εξουσία. Η πρώτη είναι σύγχρονη αντίληψη και λαμβάνει υπόψη μόνο το κράτος ως έδρα της νόμιμης εξουσίας. Είναι η πασίγνωστη κοσμική ευρωπαϊκή θεωρία του Weber που εισήχθη στην ισλαμική σκέψη τον 19ο και τον 20ο  αιώνα, παράλληλα με την έννοια του έθνους-κράτους.

—————————–

 

* Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ανατολικών Σπουδών του Τμήματος Μεσογειακών και Ανατολικών Σπουδών, New Bulgarian University.

 

Robert Dahl, Democracy and Its Critics, (New Haven: Yale University Press, 1989); Robert Dahl (2000), On Democracy (New Haven: Yale University Press, 1989).