Ο Προφήτης Μουχάμμαντ στην δυτική λογοτεχνία 1

Μέσα στα πλαίσια της σχέσης ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, η φύση της οποίας μεταβάλλεται στο διάβα της μακριάς ανθρώπινης ιστορίας, διαμορφώθηκε μια εικόνα του Ισλάμ, η οποία αντικατοπτρίστηκε στον καθρέφτη της δυτικής λογοτεχνίας.

Δρ. Χάσαν Αλ Αμράνι (Μαρόκο).

  Ο Θεός λέει στο Κοράνι για τον Μουχάμμαντ «εμείς έχουμε αναδείξει τη φήμη σου» (Κοράνι. 94-4). Αποτέλεσμα αυτής της ανάδειξης της φήμης του Προφήτη, είναι τα στόματα των ανθρώπων, στην ανατολή και στη δύση, να μην αναφέρουν κανένα άλλο ανθρώπινο όνομα συχνότερα από τ’ όνομα του Μουχάμμαντ.Ακόμη και στον κόσμο που τρέφει εχθρότητα προς το Ισλάμ, βρίσκει κανείς ποιητές και λογοτέχνες, από διαφορετικές χώρες της υφηλίου, με διαφορετικές γλώσσες, κουλτούρες και πεποιθήσεις, να επαινούν τον Προφήτη.

     Στη βόρεια Αμερική, βρίσκουμε πεζογράφους και ποιητές που έχουν δοξάσει τον Μουχάμμαντ, όπως ο Έζρα Πάουντ και ο Ντάνιελ Μούρ.Στη λατινική Αμερική, βρίσκουμε μεγάλες μορφές, όπως τον Μπόρχες.Στην Κίνα, οι κινέζοι μουσουλμάνοι εξυμνούν τον Προφήτη, στην προσευχή της Παρασκευής.Ακόμα και στην Ευρώπη, αντίθετα με τη διαδιδόμενη τυπική εικόνα, ο Προφήτης εγκωμιάζεται από πολλούς μεγάλους λογοτέχνες και ποιητές.

     Μέσα στα πλαίσια της σχέσης ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, η φύση της οποίας μεταβάλλεται στο διάβα της μακριάς ανθρώπινης ιστορίας, διαμορφώθηκε μια εικόνα του Ισλάμ, η οποία αντικατοπτρίστηκε στον καθρέφτη της δυτικής λογοτεχνίας.Αυτή η εικόνα όμως, δεν ήταν η ίδια σ’ όλα τα στάδια της ιστορίας της σχέσης αυτής, ούτε σ’ όλα τα μέρη της Δύσης.Πράγμα πολύ φυσικό, διότι η στάση της Δύσης απέναντι στην Ανατολή γενικότερα και στο Ισλάμ ειδικότερα, έχει υποστεί πολλές μεταβολές που δεν είχαν μια και μοναδική αιτία.Αυτές οι μεταβολές οφείλονται στις γλωσσικές και πολιτισμικές διαφορές που υπάρχουν μέσα στη Δύση, καθώς και στην διαφορετική οπτική απέναντι στο Ισλάμ και τον πολιτισμό του, που συνεπάγονται αυτές.Στην πραγματικότητα, δεν έχουμε να κάνουμε με μία ενιαία δυτική λογοτεχνία αλλά με πολλές, οι οποίες όσο μοιάζουν από τη μια πλευρά τόσο διαφέρουν από κάποια άλλη.

     Πρέπει ν’ αναφέρουμε εδώ ότι πρώτο το Ισλάμ άνοιξε την πόρτα του διαλόγου με τους λαούς της Βίβλου (χριστιανούς και ιουδαίους), τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο.Δίνοντας τους μια προνομιακή θέση που τους διακρίνει από  τους πιστούς των υπόλοιπων θρησκευτικών δογμάτων.Επιτρέποντας τη διατροφή τους και τη σύναψη συγγενικών σχέσεων με τους μουσουλμάνους και στηρίζοντας τις σχέσεις αυτές στην αμοιβαία κατανόηση και ανοχή.

      Το πρώτο πρακτικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτού του διαλόγου, ήταν η μετανάστευση των πρώτων μουσουλμάνων στην Αβησσυνία και η αποστολή που έστειλε ο Προφήτης στους χριστιανούς βασιλείς.Το κάλεσμα αυτό έφερε αποτελέσματα, διότι πολλοί χριστιανοί ασπάστηκαν το Ισλάμ, ενώ κι όσοι δεν έγιναν μουσουλμάνοι τροποποίησαν τη θρησκευτική τους οπτική.Απ’ εκείνη την εποχή, η ανατολική εκκλησία διακρίθηκε από τη δυτική και παρέμεινε ανέξαρτητη από τη Ρώμη, λόγω της γειτνίασης της με τον ισλαμικό κόσμο, ο οποίος την έφερε πιο κοντά στο να γνωρίσει την αλήθεια, διευκολύνοντας ταυτόχρονα τη συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων στην Ανατολή για πολλούς αιώνες.Όσον αφορά τη δυτική εκκλησία, εκεί ρίζωσε βαθιά μια εχθρότητα προς το Ισλάμ και τους μουσουλμάνους, η οποία έφτασε μέχρι το σημείο να στρεβλώνει και να παραμορφώνει το Ισλάμ και τις αρχές του, άλλοτε συνειδητά κι άλλοτε ασυνείδητα.

    Η εχθρική αυτή στάση εκδηλωνόταν, στο επίπεδο των λαών, με κάποια βίαια ξεσπάσματα, τα οποία επηρέασαν τις ισλαμοχριστιανικές σχέσεις για πολλούς αιώνες.Για παράδειγμα, οι σταυροφορίες, των οποίων οι πολιτικοί σκοποί δεν ήταν κρυφοί, διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό τη στρεβλή εικόνα του Ισλάμ στη Δύση.Όμως μέσω της πολιτισμικής επαφής με τον ισλαμικό κόσμο, η οποία ακολούθησε την πολεμική σύγκρουση, οι δυτικοί λαοί πέρασαν από την αφηρημένη γνώση του Ισλάμ που βασιζόταν σε διάσπαρτες κι αστήριχτες πληροφορίες, πολλές φορές κατευθυνόμενες από τη δυτική εκκλησία, στην πραγματική τεκμηριωμένη γνώση που βασίζεται στην άμεση μαρτυρία κι επαφή.

    Κατ’ αυτό τον τρόπο, οι δυτικοί λαοί παρατήρησαν ότι ο ηγέτης των μουσουλμάνων Σαλαδδίνος δεν ήταν ένας βάρβαρος όπως διατείνονταν οι ηγέτες τους, αλλά αντίθετα ένας άνθρωπος που χαρακτηριζόταν από την ευγενική ηθική των ιπποτών.

    Η διάδοση της παραμορφωμένης εικόνας του Ισλάμ στη Δύση, οφείλεται σε πολλούς ιστορικούς παράγοντες.Το αναμενόμενο θα ήταν ν’ ανατεθεί στον ίδιο τον ισλαμικό κόσμο, η διαμόρφωση της εικόνας του με συγκεκριμένες μεθόδους και πρακτικές.Αντίθετα όμως, η αποστολή αυτή ανατέθηκε στο δυτικό κόσμο χωρίς να το θέλει κανείς.Η κλασσική εικόνα του Ισλάμ στη Δύση στηρίχτηκε σε τρεις βασικούς στύλους: 

 1. Το θεσμό της εκκλησίας
2. Το θεσμό του οριενταλισμού
3. Τη λαϊκή φαντασία.

Είναι αδύνατο να γίνει πρακτικός διαχωρισμός ανάμεσα στην εκκλησία και τον οριενταλισμό, διότι και οι δύο θεσμοί εντάσσονται σ’ αυτό που ονομάζουμε «λόγια παράδοση».Όσον αφορά τη λαϊκή φαντασία, αυτή βασίστηκε στις προφορικές διηγήσεις, στολίζοντάς τις κάθε φορά με διαφορετικό χρώμα.Πολλές φορές όμως, η λαϊκή φαντασία επηρεάστηκε από τη «λόγια παράδοση», όπως αυτή εκφραζόταν από την επίσημη εκκλησία και τους οριενταλιστές, με αποτέλεσμα τη διαστρέβλωση της εικόνας του ισλαμικού κόσμου σε διάφορα λαϊκά έπη, όπως το «τραγούδι του Ρολάν» του οποίου οι συγγραφείς επιδίωξαν να παρουσιάσουν το Ισλάμ ως ειδωλολατρική θρησκεία αντίθετη με τον μονοθεϊστικό χριστιανισμό.

     Είναι δίκαιο ν’ αναφέρουμε ότι οι πρώτες προσπάθειες για την ανατροπή της κλασσικής δυτικής εικόνας του Ισλάμ, έγιναν από τους ίδιους τους δυτικούς.Οι περισσότερες μελέτες που ανέλυσαν το φαινόμενο σε βάθος και με τρόπο σφαιρικό έγιναν στη Δύση.Από τις μελέτες της εικόνας του Ισλάμ στη δυτική λογοτεχνία που ξεχωρίζουν, αναφέρουμε ενδεικτικά τις εξής:
– «Η ανατολή στη γαλλική λογοτεχνία του 17ου και 18ου αιώνα» του
Π. Μαρτίνο(Γενεύη 1970).
– «Η ανατολή στον καθρέφτη της δύσης» του γερμανού οριενταλιστή Π.Φίσερ
– «Ο Γκαίτε κι ο αραβικός κόσμος» της ερευνήτριας Κατερίνα Μόμζεν.