Είναι το Ισλάμ συμβατό με τη δημοκρατία; τελευταίο
Για να πετύχει η «μουσουλμανική δημοκρατία», πρέπει να συνδεθεί με τις βαθύτερες ρίζες της ισλαμικής θρησκείας
Ένα άλλο εμπόδιο για τη «δημοκρατική αισιοδοξία» τίθεται από ένα καθαρά θεωρητικό επιχείρημα που έχει επαναληφθεί άκριτα τόσες πολλές φορές, ώστε έχει γίνει πλέον κοινός τόπος. Αν γίνει αποδεκτό, αρνείται την ίδια τη δυνατότητα των αραβικών χωρών να προσχωρήσουν στον δημοκρατικό κόσμο. Η ουσία του επιχειρήματος είναι ότι, επειδή το Ισλάμ είναι μια πολιτική θρησκεία, η πολιτική και η θρησκεία πρέπει να διαχωρίζονται η μία από την άλλη ώστε να έχουμε δημοκρατία, κάτι που σημαίνει ότι η θρησκεία θα πρέπει να εγκαταλείψει τις καθολικές της αξιώσεις και να αποσυρθεί στον δικό της ξεχωριστό τομέα, προκειμένου να απελευθερώσει αρκετό εκκοσμικευμένο χώρο για τη δημοκρατία. Αν δεχτούμε το παραπάνω, θα πρέπει να επιβεβαιώσουμε ότι υπάρχει σχέση αιτίου-αιτιατού μεταξύ της εκκοσμίκευσης και της δημοκρατίας. Ωστόσο, οι συσσωρευμένες ιστορικές γνώσεις το αρνούνται, και εδώ μιλώ ως πολίτης μιας πρώην κομμουνιστικής χώρας της Ανατολικής Ευρώπης. Τα κομμουνιστικά καθεστώτα ήταν συμπαγώς κοσμικά ή ακόμη άθεα, αλλά ταυτόχρονα ήταν αντιδημοκρατικά και πολύ κατασταλτικά. Επίσης, τίποτα δεν εμποδίζει αναμφισβήτητα τη δημοκρατία στις χώρες όπου η πλειοψηφία του πληθυσμού αποτελείται από θρησκευόμενους χριστιανούς.
Αυτή η ιστορική πλάνη επανειλημμένα γίνεται σε σχέση με το Ισλάμ και το μήνυμά της ενισχύεται από ένα άλλο «επιχείρημα εκ των έσω» από ισλαμιστές φονταμενταλιστές. Επιμένουν ότι η θρησκεία και η πολιτική δεν μπορούν να διαχωριστούν και προωθούν την άποψη ότι το Ισλάμ παραμένει στατικό και σταθερό στην ιστορία. Αρνούνται οποιαδήποτε δυναμική της ιστορίας και οποιεσδήποτε κοινωνικές εξελίξεις. Σε αυτήν τη βάση, βλέπουν θρησκευτικά κίνητρα πίσω από κάθε πολιτική πράξη. Ό,τι δεν αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα αυτής της στατικής έννοιας του Ισλάμ στιγματίζεται και απορρίπτεται. Για τους φονταμενταλιστές, η δημοκρατία είναι μια ξένη και άπιστη εισβολή.
Σήμερα, το Ισλάμ δεν είναι ένα ομοιογενές σύνολο. Αγκαλιάζει πολλές τοπικές παραδόσεις, πολιτισμούς και έννοιες που έχουν τη δική τους δυναμική και ανταποκρίνονται με ένα διαφορετικό τρόπο στις κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. Ο σύγχρονος «κόσμος του Ισλάμ», Dār al-Islām, αποτελείται από πολλές πολιτιστικές παραδόσεις.
Οι πολιτικές αρχές και οι έννοιες που έχουν συζητηθεί μέχρι στιγμής καταδεικνύουν ότι υπάρχουν πολλές αμφιλεγόμενες ερμηνείες μέσα στο Ισλάμ, που μπορούν να αναπτυχθούν και να εφαρμοστούν στις συγκεκριμένες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες των διάφορων χωρών της Μέσης Ανατολής. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να επιβεβαιωθεί και να ενισχυθεί η υπάρχουσα παράδοση, καθώς και να εισαχθούν πολλές νέες ιδέες. Ωστόσο, η εισαγωγή νέων αντιλήψεων και πολιτικών πρακτικών έξωθεν μπορεί να είναι αποτελεσματική και δυνατή, όταν έχουμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την αποδοχή τους.
Οι υπερασπιστές της συμβατότητας ανάμεσα στη δημοκρατία και το Ισλάμ πρέπει να εκφράζουν τα επιχειρήματά τους κατά τρόπο που να γίνεται κατανοητός από τον μέσο πιστό. Απλά επιβεβαιώνω την παλαιά αλήθεια ότι η δημοκρατία δεν επιτυγχάνεται απλά κάνοντας θεσμικές αλλαγές ή κερδίζοντας τη συμπάθεια πολιτικών ελίτ. Η επιβίωσή της εξαρτάται από τις πεποιθήσεις και τη γνώμη των απλών ανθρώπων. Δεν υπάρχουν άλλα καθεστώτα στην παγκόσμια ιστορία που ήταν τόσο εξαρτημένα από το τι σκέφτονταν οι κυβερνώμενοι για τους κυβερνήτες και από τον τρόπο με τον οποίο κυβερνιόνταν. Κανένα άλλο πολιτικό καθεστώς δεν χρειάζεται τόσο δυνατή ανατροφοδότηση από τον κοινό άνθρωπο.
Για να πετύχει η «μουσουλμανική δημοκρατία», πρέπει να συνδεθεί με τις βαθύτερες ρίζες της ισλαμικής θρησκείας. Αυτή η συντηρητική άμυνα θα είναι το πιο αποτελεσματικό όπλο κατά του φονταμενταλισμού, που βρίσκεται εν τω γίγνεσθαι. Αλλά πριν διαιρέσουμε τους εαυτούς μας σε αισιόδοξους και απαισιόδοξους για τη μουσουλμανική δημοκρατία, επιτρέψτε μου να σας υπενθυμίσω ότι, πριν από ενάμιση αιώνα, η Καθολική Εκκλησία κήρυξε πόλεμο στη δημοκρατία και στο φιλελευθερισμό και λιγότερα από είκοσι χρόνια πριν, η κοινή λογική μεταξύ των πολιτικών επιστημόνων ήταν να υποστηρίζουν ότι η Ανατολική Ορθόδοξη Χριστιανοσύνη και η δημοκρατία είναι ασύμβατες μεταξύ τους. Επιπλέον, για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, η έννοια της χριστιανικής δημοκρατίας γελοιοποιήθηκε και θεωρείτο μια «αντίφαση όρων». Από τη μεριά μου εύχομαι την ίδια τύχη για την έννοια της «μουσουλμανικής δημοκρατίας».
Κέντρο Σπουδών Al Jazeera
Copyright © 2013, Al Jazeera Center for Studies, All rights reserved.