Το Αραβικό Υπόβαθρο της Δυτικής Φιλοσοφίας και Επιστήμης 1
Η μετάδοση, διάδοση και διάσωση της αρχαίας ελληνικής επιστημονικής και φιλοσοφικής γνώσης και ο τρόπος που αυτά συντελέστηκαν.
Στην ιστορία των ιδεών του γεωγραφικού χώρου δυτικά της Ινδίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, δεν έχουν λάβει χώρα πιο σημαντικά γεγονότα από τη μετάδοση της αρχαίας ελληνικής επιστημονικής και φιλοσοφικής γνώσης στην αραβική γλώσσα και από την εξέλιξη αυτής της γνώσης στα αραβικά και την εν συνεχεία μετάδοσή της από τα αραβικά στα λατινικά και πάλι πίσω στα βυζαντινά ελληνικά.
Η ζήτηση γι’ αυτές τις μεταφράσεις και, στη συνέχεια, οι ίδιες οι μεταφράσεις άλλαξαν εν τέλει τη ροή της ευρωπαϊκής ιστορίας και είναι άμεσα υπεύθυνες για το επίπεδο επιστημονικής εξέλιξης στο οποίο βρίσκεται σήμερα ο κόσμος, συμπεριλαμβανομένων και της Ινδίας και των χωρών στα ανατολικά της. Η παρούσα ομιλία παρουσιάζει μια σύντομη, αλλά συνοπτική, αναφορά στο είδος της διαδοθείσας γνώσης και τη σημασία της, όπως επίσης και στις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες οι οποίες οδήγησαν στη ζήτηση για μεταφράσεις.
Πρόσφατες έρευνες έχουν αποδείξει ότι η ύστερη αρχαιότητα (6ος και 7ος αιώνας) ήταν περίοδος ιστορικών αλλαγών για τις ελληνόφωνες κοινωνίες της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.
Η κοινωνική δομή των κοινωνιών άλλαξε, η διοίκηση των πόλεων και η εκπαίδευση άλλαξαν και η στρατιωτική και οικονομική οργάνωση μεταμορφώθηκαν σε τέτοιο βαθμό που, ακόμη και πριν την εμφάνιση του Ισλάμ στο πρώτο τρίτο του 7ου αιώνα, ο αρχαίος κόσμος και όλα όσα είχε επιτύχει και αντιπροσώπευε είχαν πεθάνει. Εννοείται ότι είχαν σβήσει και η επιστήμη και η φιλοσοφία.
Στο Βυζάντιο κατά τη διάρκεια της «σκοτεινής περιόδου» της Εικονομαχίας τον 7ο και 8ο αιώνα, αρχαία έργα περί επιστήμης και φιλοσοφίας ούτε καν αντιγράφονταν στα ελληνικά, για να μη μιλήσουμε για την πλήρη απουσία νέων έργων. Επιπλέον, δεν υπήρχε πρωτότυπη επιστημονική και φιλοσοφική παραγωγή κατά την περίοδο αυτή σε καμιά άλλη μεγάλη πολιτισμική γλώσσα δυτικά της Ινδίας, είτε πρόκειται για λατινικά είτε για συριακά ή μεσοπερσικά.
Η επιστήμη και η φιλοσοφία διασώθηκαν από την ολική εξαφάνιση λόγω των νέων ιστορικών συνθηκών που γέννησαν οι ισλαμικές κατακτήσεις του 7ου αιώνα. Σ αυτό το πλαίσιο, η αναγέννηση της ελληνικής επιστήμης και φιλοσοφίας ως αραβικής επιστήμης και φιλοσοφίας είναι στενά συνδεδεμένη με το ελληνοαραβικό μεταφραστικό κίνημα που ξεκίνησε στη Βαγδάτη λίγο μετά την ίδρυση της το 762 και διήρκεσε μέχρι και το τέλος του 10ου αιώνα.
Αυτή η μεταφραστική κίνηση, στη διάρκεια της οποίας σχεδόν όλα τα κοσμικά ελληνικά έργα για την επιστήμη και τη φιλοσοφία (εξαιρουμένων των λογοτεχνικών και ιστορικών) μεταφράστηκαν κατά παραγγελία στα αραβικά, ξεκίνησε από τους χαλίφηδες και την κυβερνητική ελίτ της νεότευκτης αραβικής δυναστείας των Αββασιδών (750 1258) ως ιδεολογική απάντηση σε επείγοντα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα. Αφού εισήχθη και υποστηρίχθηκε εκ των άνω, το μεταφραστικό κίνημα βρήκε επιπλέον υποστήριξη εκ των κάτω, από λόγιους και επιστήμονες τους οποίους προσέλκυσε με ζέση στην πρωτεύουσα η ίδια η ελίτ που παράγγελνε τις μεταφράσεις.
Η διαλεκτική ανάμεσα στην επιστημονική σκέψη και έρευνα από τη μια μεριά και τη μεταφραστική δραστηριότητα από την άλλη ήταν υπεύθυνη για την εκπληκτικά γοργή εξέλιξη των επιστημών στην αραβική γλώσσα στο δεύτερο μισό του όγδοου αιώνα και για την καθιέρωση τους ως σημαντικής πολιτισμικής δύναμης στην πρώιμη Αββασιδική κοινωνία.
Το ελληνοαραβικό μεταφραστικό κίνημα παρήγαγε έναν πολιτισμό που ήταν πραγματικά διεθνής, αφού συμπεριλάμβανε όλες τις προηγούμενες περσικές, μεσοποταμιές και ελληνικές παραδόσεις. Το μεταφραστικό κίνημα γέννησε τον πρώτο διεθνή πολιτισμό που ένωσε Ανατολή και Δύση, ίσως σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από το όραμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή απ’ ό,τι είχε ποτέ κατορθώσει η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Οι μόνοι δυο μεγάλοι πολιτισμοί που βρέθηκαν εκτός της τροχιάς του ήταν ο ινδικός και ο κινέζικος.
Με την αραβική ως νέα γλώσσα πολιτισμού μέσω της επέκτασης του Ισλάμ, εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία η έννοια της διεθνούς επιστημονικής κουλτούρας, η οποία έδωσε τη δυνατότητα σε λόγιους από διαφορετικά πολιτισμικά υπόβαθρα να συνεργαστούν και να επικοινωνήσουν μεταξύ τους.
Συγγραφέας: Δημήτρης Γούτας