Friday, March 29, 2024
Πολιτισμός

Το Αραβικό Υπόβαθρο της Δυτικής Φιλοσοφίας και Επιστήμης 2

Η μετάδοση, διάδοση και διάσωση της αρχαίας ελληνικής επιστημονικής και φιλοσοφικής γνώσης και ο τρόπος που αυτά συντελέστηκαν.

Οι επιστήμες που καλλιεργήθηκαν και αναζητήθηκαν στις ελληνικές πηγές περιλάμβαναν όλους τους γνωστούς κλάδους του επιστητού: γεωργία, αλχημεία, αστρολογία, αστρονομία, βιογραφία, βοτανική, γεωγραφία, γραμματική, λαϊκή λογοτεχνία, μαγεία, όλες τις μαθηματικές επιστήμες ‘ αριθμητική, άλγεβρα, γεωμετρία, τριγωνομετρία ‘ μηχανική, ιατρική, κτηνιατρική, ονειρομαντεία, φαρμακολογία, μετεωρολογία, πολεμική επιστήμη, ορυκτολογία, μουσική, οπτική, φιλοσοφία, φυσική, φυσιογνωμική και ζωολογία. Αυτές οι επιστήμες οργανώθηκαν στα αραβικά σ’ ένα πρόγραμμα σπουδών που τις παρουσίαζε στους μαθητές ως ένα ενοποιημένο πεδίο μελέτης, με τα προβλήματά του και με τις λύσεις τους. Με άλλα λόγια, το πρόγραμμα σπουδών όχι μόνο παρουσίαζε ό,τι έπρεπε να μελετηθεί, αλλά υποδείκνυε και τον τρόπο και τη σειρά που θα έπρεπε να ακολουθηθεί στη διδασκαλία: το πρόγραμμα σπουδών προσδιόριζε το σκοπό της παιδείας.

Πιο συγκεκριμένα, η αναγέννηση της φιλοσοφίας στα αραβικά στις αρχές του 9ου αιώνα ήταν ένα επαναστατικό γεγονός για δύο λόγους.  Κατ’ αρχήν, ενώ όλη η δημιουργική φιλοσοφική παραγωγή γινόταν προηγουμένως στα ελληνικά, όταν επανεμφανίστηκε η φιλοσοφία στα αραβικά, ήταν από την αρχή ανεξάρτητη, επέλεξε τους δρόμους της και δεν είχε σύγχρονή της ζώσα ελληνική φιλοσοφία, την οποία μπορούσε να μιμηθεί ή από την οποία να αντλήσει έμπνευση. Η αραβική φιλοσοφία ήταν το ίδιο εγχείρημα όπως και η ελληνική φιλοσοφία, αλλά αυτή τη φορά στα αραβικά: η αραβική φιλοσοφία διεθνοποίησε την ελληνική φιλοσοφία και μέσω της επιτυχίας της απέδειξε στην ανθρωπότητα ότι η φιλοσοφία ήταν ένα υπερεθνικό εγχείρημα.

Δεύτερον, αν και η ελληνική φιλοσοφία στα τελευταία της στάδια κατά την ύστερη αρχαιότητα είχε κάνει υποχωρήσεις στη θρησκεία, δηλαδή το Χριστιανισμό, την οποία μιμήθηκε με πολλούς τρόπου, η αραβική φιλοσοφία εξελίχθηκε σε ένα κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο η κυρίαρχη μονοθεϊστική θρησκεία, το Ισλάμ, λειτουργούσε ως η κατ’ εξοχήν ιδεολογία. Γι’ αυτό το λόγο, η αραβική φιλοσοφία εξελίχθηκε ως ιδεολογία όχι σε αντίθεση με τη θρησκεία, αλλά ανεξάρτητα απ’ αυτήν ‘ πράγματι από όλες τις θρησκείες ‘ και ανώτερη από όλες τις θρησκείες στο αντικείμενο και τη μέθοδό της. Η αραβική φιλοσοφία εξελίχθηκε όχι ως θεραπαινίδα της θεολογίας, αλλά ως ένα σύστημα το οποίο εξηγεί όλο το επιστητό, συμπεριλαμβανομένης και της θρησκείας, μέσω της λογικής.

Αυτή η πλευρά της αραβικής φιλοσοφίας, όταν μεταφράστηκε στα λατινικά μετά το 12ο αιώνα, γέννησε πολυάριθμες συγκρούσεις με τη θρησκεία στα πανεπιστήμια της Ευρώπης.

Η σημασία αυτών των εξελίξεων στους δυο πρώτους αιώνες της κυριαρχίας των Αββασιδών στη Βαγδάτη (περ. 750 μέχρι 950 μ.χ.) είναι δύσκολο να υπερτιμηθεί. Πολιτικές, κυρίως, σκοπιμότητες και κοινωνικές ανάγκες δημιούργησαν μια επιστημονική παράδοση, βασισμένη στη μετάφραση, η οποία άρχισε με την αστρολογία και τελείωσε με την παραγωγή φιλοσοφίας.

Σε τεχνικό επίπεδο, οι μεταφράσεις και η επιστημονική δουλειά που συντελέστηκε σ’ αυτούς τους δύο αιώνες γέννησαν έναν τεράστιο αριθμό πηγών και μια υψηλά εξειδικευμένη επιστημονική γλώσσα που έμελε να τροφοδοτήσει την επιστημονική έρευνα κατά τους επόμενους αιώνες όχι μόνο στον ισλαμικό κόσμο, αλλά και πέραν αυτού, στη λατινική και ελληνική χριστιανοσύνη.

Σε κοινωνικό επίπεδο οι μεταφράσεις και η επιστημονική έρευνα δημιούργησαν μια πολιτιστική συμπεριφορά, μια μόδα θα μπορούσε να πει κανείς: τη θεώρηση της επιστημονικής δουλειάς ως κοινωνικά πολύτιμης και έγκυρης.

Παράλληλα, η αλληλουχία των μεταφράσεων και της ανάπτυξης της επιστήμης καθόρισε ένα μεγάλο ποσοστό της επίσημης κουλτούρας στους δύο πρώτους αιώνες των Αββασιδών και δημιούργησε ένα προηγούμενο που ήταν αδύνατο να αγνοηθεί σε όλη τη μεσαιωνική περίοδο, σε Ανατολή και Δύση.

Η Βαγδάτη των πρώιμων Αββασιδών, ως πρωτεύουσα μιας παγκόσμιας αυτοκρατορίας, εξάσκησε αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε πολιτισμική ηγεμονία επάνω σ’ όλον τον κόσμο δυτικά της Ινδίας.

Συγγραφέας: Δημήτρης Γούτας

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *