Αξίες που θεμελίωσαν τον ισλαμικό πολιτισμό 2
Η αναγνώριση του άλλου απαιτεί αλληλεπίδραση με αυτόν, διότι η αναγνώριση δεν σημαίνει μόνο να γνωρίζει κάθε λαός, έθνος ή ομάδα ότι υπάρχουν άλλοι λαοί και ομάδες κάπου στη γη, αλλά να συνάπτουν αμοιβαίες συμφωνίες και συνεργασίες και να βοηθούν οι μεν τους δε όταν υφίσταται ανάγκη.
- Η τρίτη σημαντική αξία σε αυτό το πολιτιστικό πλαίσιο είναι η αναγνώριση του άλλου. Το Kοράνι αναγνωρίζει το δικαίωμα των μη μουσουλμάνων να ακολουθούν τη θρησκεία τους, κάτι που φαίνεται και από τα λόγια του προφήτη στους μη μουσουλμάνους της Μέκκας: «Εσείς έχετε τη δική σας θρησκεία κι εγώ τη δική μου» (Κορ. 109/6). Λέει επίσης για τους οπαδούς των διαφορετικών θρησκειών: «Όσοι πιστεύουν στο Ισλάμ, οι ιουδαίοι, οι χριστιανοί, οι σαββαίοι και όποιος άλλος πιστεύει στο Θεό και στην ημέρα της κρίσεως και οι πράξεις του ήταν καλές, όλοι αυτοί θα αμειφθούν από τον Κύριό τους και δεν έχουν να φοβηθούν τίποτε ούτε να λυπηθούν» (Κορ. 1/62). Τονίζει επίσης με τα εξής λόγια: «Οι πιστοί του Ισλάμ, οι ιουδαίοι, οι σαββαίοι, οι χριστιανοί, οι μάγοι (ζωροάστρες) και οι πολυθεϊστές· ο Θεός θα δικάσει ανάμεσα τους την ημέρα της κρίσεως, γιατί ο Θεός είναι ο μάρτυς των πάντων» (Κορ. 22/17).
- Στο έγγραφο που υπεγράφη μεταξύ του προφήτη και των κατοίκων της Μεδίνας από ιουδαίους και πολυθεϊστές, αναφέρεται ότι: «Οι ιουδαίοι έχουν τη θρησκεία τους και οι μουσουλμάνοι τη δική τους»(5).
- Η συνύπαρξη πολλών θρησκειών επιφέρει και το διάλογο ανάμεσα στους οπαδούς τους. Γι αυτό το Κοράνι έθεσε σε πολλά χωρία του κανόνες, όπως: «Ω εσείς που πιστεύετε, να φοβάστε τον Θεό και να λετε τον ορθό λόγο»(Κορ. 33/70). «Πες στους ανθρώπους μου να λενε καλοπροαίρετα λόγια» (Κορ. 17/53). «Να προσκαλέσεις τους ανθρώπους στο δρόμο του Κυρίου σου με σύνεση, νουθεσία και καλότροπο διάλογο μαζί τους» (Κορ. 16/125). Όπως λεει επίσης: «Να μην ερίζετε με τους ανθρώπους της Βίβλου, διάλογο καλοπροαίρετο να κάνετε μαζί τους, εκτός από τους άδικους εξ αυτών. Και πείτε τους: εμείς πιστεύουμε στις γραφές που έχουν σταλεί σε εσάς και σε αυτές που έχουν σταλεί σε εμάς. Ο δικός σας κι ο δικός μας Θεός είναι ένας και είμαστε υποταγμένοι (μουσλιμούν = μουσουλμάνοι) σε Αυτόν» (Κορ. 29/46). «Εμείς ή εσείς είμαστε/είστε στο σωστό δρόμο ή σε πασιφανή πλάνη. Πες: δεν θα ερωτηθείτε για τις αμαρτίες μας ούτε θα ερωτηθούμε για τις πράξεις σας. Πες: ο Κύριός μας θα μας συναθροίζει όλους και θα μας αποκαλύψει την αλήθεια, διότι Αυτός είναι των αποκαλύψεων παντογνώστης» (Κορ. 34/24-26).
- Ο διάλογος πρέπει να γίνεται με καλές διαθέσεις και οι σχέσεις μεταξύ των πιστών του Ισλάμ και των μη πιστών να βασίζονται στη θρησκευτική ελευθερία, την οποία εγγυάται το Κοράνι. Τέτοιος διάλογος θα οδηγήσει δίχως άλλο στα κοινά σημεία ανάμεσα στις δυο πλευρές. Όπως αποτυπώνεται στο Κοράνι: «Πες: άνθρωποι των γραφών, ελάτε σ έναν κοινό μεταξύ μας λόγο· να μη λατρεύουμε παρά το μοναδικό Θεό και να μην τον παρομοιάζουμε με κανέναν και τίποτε. Και να μην έχουμε κάποιους από μας για Κυρίους, πέρα από τον Θεό. Αν το αρνηθούν αυτό, πείτε τους: να είστε μάρτυρες τότε, ότι είμαστε (μουσλιμούν = μουσουλμάνοι) υποταγμένοι στο μοναδικό αυτό Θεό» (3/64). Και «Ο Θεός είναι ο Κύριός μας και ο Κύριός σας, είμαστε υπόλογοι για τις πράξεις μας κι εσείς είστε υπόλογοι για τις δικές σας. Δεν υπάρχει κανένα επιχείρημα ανάμεσά μας. Ο Θεός θα μας συναθροίσει. Εκείνος θα είναι ο τελικός προορισμός» (42/15).
- Η αναγνώριση του άλλου απαιτεί αλληλεπίδραση με αυτόν, διότι η αναγνώριση δεν σημαίνει μόνο να γνωρίζει κάθε λαός, έθνος ή ομάδα ότι υπάρχουν άλλοι λαοί και ομάδες κάπου στη γη, αλλά να συνάπτουν αμοιβαίες συμφωνίες και συνεργασίες και να βοηθούν οι μεν τους δε όταν υφίσταται ανάγκη. Με τα λόγια του Κορανίου: «’νθρωποι..!! σας έχουμε πλάσει σε αρσενικό και θηλυκό και σας κάναμε σε λαούς και φυλές για να αναγνωριστείτε μεταξύ σας. Οι πιο ευσεβείς από εσάς είναι οι πιο έντιμοι στα μάτια Του»(κορ. 49/13).
Για το λόγο αυτό, το Κοράνι δίνει εντολή στον προφήτη να κηρύττει στους ανθρώπους που έχουν ανοιχτό μυαλό και στις καρδιές που είναι έτοιμες να δεχθούν το καλό: «ανάγγειλε στους ανθρώπους (ω Μοχάμμαντ) τα ευχάριστα νέα· σε αυτούς που ακούν τον Λόγο και ακολουθούν το καλύτερο μέρος του» (39/17-18).
Η επιβεβαιωμένη παραδοχή του προφήτη θέτει τη σοφία ως έσχατο στόχο του πιστού ανθρώπου κι όπου τη βρίσκει γίνεται κατεξοχήν κτήμα του (6). Διότι ο άνθρωπος πρέπει να παραδεχθεί τα αποδεδειγμένα δεδομένα, που δεν αφήνουν χώρο για εικασίες, επιθυμίες και ευχολογίες (Πες τους: μήπως έχει υποπέσει στην αντίληψή σας κάτι που μας το φανερώνετε; Εικασίες μόνο ακολουθείτε και ψευδολογείτε» (Κορ. 6/148).
- Η αναγνώριση του άλλου σημαίνει επίσης να αποδεχθεί κανείς τη διαφορά ως πραγματική αλήθεια και ως οικουμενική απόδειξη της δύναμης του Θεού: «Εάν το ήθελε, θα έκανε όλους τους ανθρώπους ένα μόνο έθνος. Εν τούτοις δεν θα πάψουν να διαφωνούν, εκτός από εκείνους που περιβάλλονται από το έλεος του Κυρίου σου. Γι αυτό άλλωστε τους έπλασε» (Κορ. 11/118-119).
Αν η διαφορά είναι θέμα της θείας βούλησης, τότε ο πολιτισμός, ο οποίος βασίζεται στη θρησκεία που το ιερό βιβλίο της θεσπίζει αυτό το γεγονός, δεν μπορεί να επιτρέπει τη δίωξη των διαφορετικών ή να τους εξαναγκάζει να αλλάξουν τα δόγματα ή τα ήθη τους. Περί αυτού του θέματος διαβάζουμε τα εξής στο Κοράνι: «Δεν υφίσταται καταναγκασμός στη θρησκεία» (Κορ. 2/ 256) και «δεν είσαι δυνάστης τους» (Κορ. 88/22) και «εάν το ήθελε ο Κύριός σου, θα πίστευαν όλοι οι άνθρωποι της υφηλίου. Και θα ήθελες εσύ (Μοχάμμαντ) να υποχρεώσεις τους ανθρώπους να είναι πιστοί;» (Κορ. 10/99).
- Η τέταρτη αξία, στην οποία βασίζεται ο ισλαμικός πολιτισμός, είναι η δικαιοσύνη. Η αξία αυτή απεικονίζεται στο Κοράνι ως απόλυτη αξία που περιλαμβάνει τους πάντες: το φίλο και τον εχθρό, το συγγενή και τον ξένο. Στη Σούρα-τ Αλ Νάχλ (μέλισσες), διαβάζουμε πως: «Ο Θεός επιτάσσει δικαιοσύνη» (Κορ. 16/90) και «να μην σας εμποδίζει το μίσος των άλλων να είστε δίκαιοι. Να είστε δίκαιοι διότι αυτό σας φέρνει πιο κοντά στην ευσέβεια» (Κορ. 5/8) και «να είστε δίκαιοι στο λόγο σας, έστω κι αν πρόκειται για συγγενή»(κορ. 6/152).
Το Κοράνι διευκρινίζει πως σκοπός των διαφόρων ιερών βιβλίων, αποστόλων και προφητών, είναι να εγκατασταθεί η δικαιοσύνη στη γη, όπως διαβάζουμε στη Σούρα-τ Αλ Χαντίντ (το σίδηρο): «Έχουμε αποστείλει τους αποστόλους μας με καθαρές αποδείξεις, τις γραφές και το μέτρο για να είναι οι άνθρωποι δίκαιοι» (Κορ. 57/25). Η δικαιοσύνη εδώ είναι το δικαίωμα του Θεού να λατρευτεί μόνο αυτός και το δικαίωμα των ανθρώπων να μην αδικεί ο δυνατός τον αδύνατο και ο εξουσιάζων τον εξουσιαζόμενο (7).
——————————————————————
- Δρ. Μ. Σ. Αλ Αοούα: Idem. (έγγραφο της Μεντίνα, παρ. 25).
- Αμπό Ίσα Αλ Ταρμαδι.
- Ιμπν Ταϊμία: Νομολογική πολιτική της Σαρία, και Ιμπν Αλ Κάγιεμ: διαιτητικές μέθοδοι, και Μαχμούντ Σαλτούτ: Το Ισλάμ ως δόγμα και νομολογία (Σαρία).