Επειδή το χρήμα αποτελεί ένα από τα βασικότερα συστατικά της ζωής μας και επειδή η ανθρώπινη ψυχή έλκεται απ’αυτό, έπρεπε να υπάρξουν νόμοι που να ρυθμίζουν τη σχέση του ανθρώπου μ’αυτό το αγαθό, μέσα σε ένα πλαίσιο ισορροπίας και δικαιοσύνης.
Η βιογραφία του Προφήτη Μουχάμμαντ εμπεριέχει πολλά διδάγματα σχετικά με τη σχέση του ανθρώπου με το χρήμα και τα λοιπά αγαθά που μας χαρίζει ο Αλλάχ.
Στην πρακτική ζωή
Ο Προφήτης εργάστηκε στην ζωή του σε διαφόρων ειδών εργασίες προκειμένου να κερδίσει τα προς το ζην. Συγκεκριμένα, στα νεανικά του χρόνια βοσκούσε τα πρόβατα ανθρώπων της φυλής του. Στην συνέχεια άσκησε το επάγγελμα του εμπόρου και ακόμα, ασχολήθηκε με διάφορες χειρονακτικές εργασίες.
Λέει ο Προφήτης, ειρήνη σ’αυτόν, στους συντρόφους του, « Ο Αλλάχ δεν έχει στείλει κανέναν Προφήτη που να μην έχει βοσκίσει πρόβατα ». « Το ίδιο κι εσύ; » ρώτησαν εκείνοι. Ο Προφήτης, ειρήνη σ’αυτόν, απάντησε, «Ναι. Βοσκούσα πρόβατα έναντι αμοιβής για λογαριασμό των Κουραϊσιτών.» (Μπουχάρι)
Ο Προφήτης, ειρήνη σ’αυτόν, στα νιάτα του χρειάστηκε να εργαστεί ώστε να συντηρήσει τον εαυτό του. Ο θείος του, Αμπού Τάλιμπ, ο οποίος είχε αναλάβει την κηδεμονία του, δεν ήταν ιδιαίτερα εύπορος και είχε μεγάλη οικογένεια να συντηρήσει. Στην συνέχεια ο Προφήτης ανέλαβε τον Άλι, ένα από τα παιδία του θείου του Αμπού Τάλιμπ, δείχνοντας έτσι την ευγνωμοσύνη του στον θείο του, που μετά τον θάνατο του παππού του, τον μεγάλωσε σαν παιδί του.
Ο Προφήτης, ειρήνη σ’αυτόν, πέτυχε στο εμπόριο. Ανέλαβε το μεγαλύτερο καραβάνι της φυλής του, το οποίο ανήκε σε μια από τις πιο αξιοσέβαστες γυναίκες της περιοχής, την Χαντίτζα, η οποία στη συνέχεια έγινε η σύζυγος του. Εμπορευόμενος κάθε λογής αγαθά από την Μέκκα, στην Συρία και πίσω, αποτέλεσε ένα έξοχο παράδειγμα τιμιότητας και ευσυνειδησίας, χαρακτηριστικά σπάνια στον κόσμο του εμπορίου. Αργότερα, ο Προφήτης ίδρυσε στην Μαντίνα την πρώτη ισλαμική αγορά, όπου όλες οι συναλλαγές θα γίνονταν στα πλαίσια της ισλαμικής νομοθεσίας, μένοντας έτσι μακριά από την διαφθορά και από κάθε λογής απάτη.
Κοινωνία αλληλεγγύης
Ο Προφήτης, ειρήνη σ’αυτόν, δούλεψε σκληρά ώστε να εμφυτεύσει τις αξίες και την ηθική του Ισλάμ στις καρδιές των συντρόφων του στην Μαντίνα. Οι αξίες αυτές ήταν άμεσα σχετιζόμενες με την οικονομική ζωή των Μουσουλμάνων. Ποιος μπορεί να αρνηθεί πως η εμπιστοσύνη, η ειλικρίνεια, η φερεγγυότητα και η αλληλεγγύη είναι βασικά θεμέλια μιας υγειούς οικονομικής ανάπτυξης; Πως μπορεί μια κοινωνία να αναπτυχθεί ομαλά και πολύπλευρα όταν τα μέλη της στοχεύουν στην απόκτηση πλούτου χωρίς να ενδιαφέρονται αν αυτός αποκτάται με ηθικό η ανήθικο τρόπο; Και πως μπορεί να υπάρξει υγιής ανάπτυξη όταν οι συναλλαγές δεν γίνονται στα πλαίσια διάκρισης του θεμιτού από το αθέμιτο;
Ο Προφήτης, ειρήνη σ’αυτόν, από την πρώτη κιόλας στιγμή της έλευσής του στη Μαντίνα, αδελφοποίησε τους Μουχατζιρίν (τους Μουσουλμάνους που μετανάστεψαν από τη Μέκκα στη Μαντίνα) και τους Ανσάρ (τους κατοίκους της Μαντίνα). Θεμελιώνοντας την ισλαμική κοινωνία στις παραπάνω αρχές, φτωχοί και πλούσιοι Μουσουλμάνοι της Μαντίνα μοιράστηκαν τους πόρους και τον πλούτο της πόλης τους. Έτσι οι Ανσάρ, μοιράστηκαν τις περιουσίες τους με τους αδελφούς τους, τους Μουχατζιρίν, που εγκατάλειψαν τα πάντα στην Μέκκα, προκειμένου να ζήσουν την πίστη τους ελεύθερα σε ένα πιο ειρηνικό περιβάλλον, γλιτώνοντας από τα βασανιστήρια των Κουραϊσιτών.
Η πρώιμη ισλαμική κοινωνία της Μαντίνα, ήταν η πρώτη στην ιστορία που ήταν τελείως απαλλαγμένη από αυτό που ονομάζουμε σήμερα ταξικό μίσος. Ήταν μια κοινωνία όπου οι φτωχοί εύχονταν το καλύτερο στους αδελφούς τους τους πλούσιους και οι πλούσιοι μοιράζονταν τις περιουσίες τους με τα φτωχά αδέρφια τους.
Η ηθική του κεφαλαίου και των συναλλαγών
Τα λεγόμενα του Προφήτη, ειρήνη σ’αυτόν, πάντοτε παρότρυναν τους ανθρώπους να εκτελούν τις συναλλαγές τους με τον ορθότερο τρόπο. Είπε σχετικά, «Ο Αλλάχ αγαπάει, εάν κάποιος από σας εκτελεί κάποιο έργο, να το κάνει στην εντέλεια.» (Ταμπαράνι)
Στο πλαίσιο αυτό, το Ισλάμ καταπολέμησε τα φαινόμενα διαφθοράς τόσο στον τομέα της οικονομίας όσο και σε άλλους τομείς. Ενέργειες όπως η δωροδοκία, η τοκογλυφία και κάθε εξαπάτηση είναι απερίφραστα καταδικαστέες στο Ισλάμ.
Περπατώντας κάποτε στην αγορά, ο Προφήτης, ειρήνη σ’αυτόν, εξέτασε με το χέρι του κάποια τρόφιμα. Πιάνοντας κάποια απ’αυτά, το χέρι του βράχηκε. Ο Προφήτης ρώτησε τον πωλητή, «Τι είναι αυτό;». Ο πωλητής απάντησε, «Είναι από την βροχή, Προφήτη». Ο Προφήτης του απάντησε, «Τότε βάλε τα βρεγμένα από πάνω ώστε να τα βλέπει ο κόσμος». Στην συνέχεια ο Προφήτης έκανε την εξής δήλωση, « Όποιος εξαπατάει, δεν είναι από μας». (Μούσλιμ). Με άλλα λόγια ο Προφήτης αποταυτίζεται από κάθε άτομο που προσπαθεί να εξαπατήσει τους συνανθρώπους του στις συναλλαγές του.
Ομοίως, ο Προφήτης, ειρήνη σ’αυτόν, δίνει μεγάλη βαρύτητα στον έμπιστο και τίμιο έμπορο. Λέει σχετικά, « Ο έμπιστος έμπορος είναι [στην ίδια κατηγόρια] με τους Προφήτες και τους φερέγγυους πιστούς.» (Αλ Μούνδιρι)
Ο Προφήτης παρότρυνε τους πιστούς να είναι δραστήριοι και στο τομέα της γεωργίας. Είπε σχετικά, «Όποιος Μουσουλμάνος φυτέψει κάποιο δέντρο ή κάποιο σπόρο, από το οποίο θα φάει κάποιο πουλί ή άνθρωπος ή ζώο, αυτό θα αποτελεί φιλανθρωπία και θα ανταμειφθεί γι’αυτο». (Μπουχάρι και Μούσλιμ).
Όλοι στη δουλειά!
Ο προφήτης δεν επέτρεψε σε κανένα μέλος της κοινωνίας να μείνει άεργο. Ο καθένας έχει κάποιο ρόλο να εκτελέσει και όλοι πρέπει να βγάλουν το ψωμί τους με θεμιτά μέσα.
Μια φόρα, ένας άνδρας ήρθε στον Προφήτη, ειρήνη σ’αυτόν και του ζήτησε οικονομική στήριξη. Ο Προφήτης τον παρότρυνε να ξεκινήσει να μαζεύει και να πουλάει ξύλα. Σε 15 μέρες ο άνδρας επέστρεψε στον Προφήτη με τα πρώτα λεφτά που έβγαλε από τη εργασία του. Ο Προφήτης σχολίασε, « Έτσι είναι καλύτερα, παρά να έρθεις την ημέρα της Κρίσης έχοντας το σημάδι της ζητιανιάς στο πρόσωπό σου. Η ζητιανιά επιτρέπεται μόνο σε τρείς κατηγορίες ανθρώπων: σε κάποιον πάμφτωχο, σε κάποιον που έχει πολλά χρέη, ή τέλος σε κάποιον που έχει να πληρώσει αποζημίωση για τη ζωή κάποιου (στην περίπτωση που έχει προκαλέσει το θάνατο ενός ανθρώπου κατά λάθος). (Αμπού Νταούντ)
Η λύση που πρότεινε ο Προφήτης στο παραπάνω περιστατικό, ήταν πρακτική και μόνιμη. Θα μπορούσε να ενισχύσει τον άντρα με κάποιο χρηματικό ποσό, αλλά αυτό θα ήταν προσωρινό και επιβαρυντικό για εκείνον σε βάθος χρόνου.
Ο Προφήτης ήθελε τον πιστό να έχει φιλότιμο και αξιοπρέπεια και να μην μετατραπεί σε επαίτη με την πρώτη δυσκολία. Λέει ο Προφήτης, ειρήνη σ’αυτόν, « Το πάνω χέρι είναι καλύτερο από το κάτω ». Αυτό σημαίνει πως ο άνθρωπος που βοηθάει είναι καλύτερος από εκείνον που ζητάει βοήθεια.
Λέει επίσης, « Η φιλανθρωπία δεν είναι θεμιτό να δοθεί σε κάποιον που είναι πλούσιος, ούτε σε κάποιον που είναι στιβαρός και υγιής.»
Ο Προφήτης επίσης κάλεσε τους εύπορους πιστούς να δείχνουν ειλικρινή αλληλεγγύη στους φτωχούς συγγενείς τους. Λέει σχετικά, « Η βοήθεια προς κάποιον φτωχό θεωρείται ελεημοσύνη. Αν δίνεται σε κάποιον συγγενή, τότε θεωρείται και ελεημοσύνη και συγγενική καλοσύνη.»
Η αλληλεγγύη προς τους φτωχούς είναι καθήκον των πλούσιων της κοινωνίας. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω του συστήματος ελεημοσύνης. Το σύστημα αυτό χωρίζεται σε τρία σκέλη: την υποχρεωτική ελεημοσύνη, που πρέπει να δίνεται από κάθε εύπορο μέλος της κοινωνίας που πληρεί ορισμένες προδιαγραφές. Αυτό οργανώνεται από τις αρχές και λέγεται επίσημα “Ζακάτ”. Το δεύτερο σκέλος, είναι η εθελοντική ελεημοσύνη που δίνεται κατά βούληση στους έχοντες ανάγκη και λέγεται “Σαντακάτ”. Τέλος το τρίτο σκέλος, είναι τα λεφτά που δίνει κάποιος πιστός, προκειμένου να αποζημιώσει για κάποια αμαρτία του, ζητώντας με αυτόν τον τρόπο συγχώρεση από τον Αλλάχ. Αυτό το σκέλος λέγεται “Καφφαράτ”.
Σκοπός των παραπάνω είναι η ενίσχυση των φτωχότερων στρωμάτων της κοινωνίας μέσω μιας έμμεσης ανακατανομής του πλούτου. Αυτό ωφελεί τόσο αυτόν που λαμβάνει την φιλανθρωπία όσο και αυτόν που την δίνει και μακροπρόθεσμα μπορεί να οδηγήσει στην ομαλότερη λειτουργία της κοινωνίας.
